Canlı sistemlərə uzun vadədə stabilliklərini qorumağa imkan verən xassələri hansılardır?

Bu həftənin sualı təkamül biologiyasında o qədər də çox diqqət görməyən bir mövzu ilə əlaqəlidir. Hamımız dərsliklərdə təkamül zamanı mühitə ən uyğun olub daha çox balalar istehsal edən fərdlərin seçildiyini, geri qalanlarının isə təbii seçmə prosesi ilə filtrləndiyini bilirik. Bu, çoxlarında dayanmadan inkişaf edən canlılar aləmi görüntüsü yaradır və prosesin son nöqtəsində ən mükəmməl canlı kimi insanın yarandığı fikrini yaradır. Lakin əslində ən uyğun və ən çox balası olan fərdlərin seçilməsi canlı təbiətdəki müxtəlifliyi izad edən mexanizmlərdən yalnız biridir. Ən qədim canlılar olan bakteriyalar son 3.5 milyard il, ən qədim heyvanlardan olan dalayıcılar (Cnidaria) ~750 milyon il ərzində baş verən saysız-hesabsız dəyişmələr (mühitdə, başqa canlıların əmələ gəlməsindən yaranan problemlər və s.) qarşısında öz təməl strukturlarını qoruyub saxlamağı bacarmışdırlar. Ona görə canlılar kimi dəyişkən olan və dayanmadan dəyişən kompleks müthidə yaşayan bir qrupun zamandakı dinamikasını ən uyğun olanın təbii olaraq seçilməsindən daha ümumi bir qayda ilə, stabil olanların həyatda qalması prinsipi ilə izah etmək olar.

Bu ifadə sizə ilk baxışdan səfsətə (tavtologiya) kimi gələ bilər və əslində belə düşünməkdə haqlısınız: Stabil olmaq onsuz da zamanda davamlılığı qorumaq deməkdir. Lakin canlıların müxtəlifliyinə stabillik nöqteyi-nəzərindən baxanda və nəzərə alanda ki, bəzi növ canlılar başqalarından qat-qat daha uzun bir zaman kəsiyində mövcudiyyətlərini qoruya biliblər, məhz bu stabilliyin nə ilə bağlı olduğu üzərinə suallar yaranır: Niyə Yer üzündə yaranmış ən erkən canlılardan bəziləri indiyədək bir növ olaraq struktur baxımından çox dəyişmədən həyatda qalmağı bacarıblar? Bu stabilliyə imkan verən xassələr hansılardır? Və bu xassələr stabilliyə tam olaraq necə töhfə verir?

Bu sual üzərinə düşünməyimiz üçün yaxşı bir səbəb iqlim dəyişikliyidir. İqlim dəyişikliyi ilk başda insanların özlərinin uzun vadədə həyatda qalma şanslarını təhlükəyə atır. Ona görə də, bəzi canlı növlərinin zamanda stabilliyinə imkan verən xassələri anlamaq, insan cəmiyyəti olaraq bizlərə də həyatda qala bilmək üçün ata biləcəyimiz addımlar haqda vacib dərslər verə bilər. Gələcəyin cəmiyyətini qurmaq üçün bizdən qat-qat yaşlı canlı qruplarından öyrənəcək çox şey var deyə düşünürük.