Sual Ver

Sual Ver

Elmlə maraqlanan insanın bəzən qarşılaşdığı problem həmişə sözünü etdiyimiz dərin institusional problemlərdən deyil, sadəcə sualı verməyə adam tanımadığından qarşısında keçilməz bir səddə çevrilir. Bu səhifənin yaranma məqsədi çox sadədir: bura sualı olan lakin sualı verməyə adam tapa bilməyənlər üçündür. Əgər elm, elm tarixi, fəlsəfəsi, təhsili ilə bağlı səni maraqlandıran, narahat edən sualın varsa onu buradan bizə ünvanlaya bilərsən, yoldaş oxucu, ola bilsin ki, sualına cavab verə bilərik, bilməsək də, ən pis halda sualını başqa biri ilə paylaşmış olarsan, bir yerdə fikirləşərik bu mövzuda. Cavabımızı bir müddət sonra elə bu səhifədə tapa bilərsən.

Sual 2: Azərbaycan Tibb Universitetinin (ATU) birinci kursunda oxuyuram, mənə maraqlıdır ki, ATU-dakı tibb təhsili ilə Harvarddakı tibb təhsili arasında nə fərq var?

Cavab: Bu suala cavab verməsi üçün sözügedən universitetlərlə birbaşa təcrübəsi olan və Campbell Biologiya kitabının tərcüməsində iştirak edən Nigar Sofiyevaya müraciət etdik. Nigar Sofiyeva Azərbaycan Tibb Universiteti Müalicə Profilaktika Fakültəsindən məzun olduqdan sonra İstanbul Universiteti Cerrahpaşa Tibb Fakultəsində Ginekologiya ixtisası üzrə rezidentura təhsili almışdır. Tibb təhsili ilə paralel Harvard Universiteti və Drezden Beynəlxalq Universitetlərində Kliniki Tədqiqat üzrə magistratura dərəcəsinə yiyələnmişdir. Yale Universiteti və Mayo Klinikasında ginekoloji onkologiya sahəsində apardığı elmi tədqiqatları Bergen Universitetində Translyasiya Onkologiyası və Xərçəng Genetikası üzrə Doktorantura proqramı çərçivəsində davam etdirir. Elmi tədqiqatla bərabər Harvard Universiteti Kliniki Tədqiqat proqramında tədris assistenti olaraq fəaliyyət göstərir.

1) Terminologiya və dərsliklər: Azərbaycanda təhsildə və praktikada istifadə olunan dərsliklər və bu dərsliklərdə istifadə olunan terminologiya Qərbdən bir qədər ayrılmış Sovet-Rus terminologiyasına əsaslanır. Bu isə müasir tibbi ədəbiyyatı izləməkdə, peşəkar kommunikasiyada, dünyaya açılmaqda bir qədər problem yaradır. Bundan əlavə, dərsliklər çox gec-gec tərcümə olunduğuna görə, dərsliklərin tərkibi Qərbdəki universitetlərin daha tez-tez yenilənən dərslikləri ilə müqayisədə daha köhnə olur.

2) Təhsil keçmişi və tələbə seçimi. Şimali Amerikada tibb təhsilindən əvvəl tibblə əlaqəli bir sahədə bakalavr təhsili almaq lazımdır ki, bu da tələbələrə tibbə qəbul olmazdan əvvəl elmi tədqiqat, həyat təcrübəsi qazanmaq imkanı verir. Buna görə də Harvardda tibb oxuyan birinin tələbə yoldaşları Azərbaycandakı kimi birbaşa orta məktəbdən qəbul imtahanı ilə universitet tibbinə keçmiş cavan insanlar deyil, universitet təhsili almış, elmi tədqiqat üzrə praktik təcrübə qazanmış daha yetişkin, müstəqil düşünə bilən və təkcə standart imtahanlara görə deyil, başqa keyfiyyətlərə görə seçilmiş insanlar olur.

3) Müəllim heyəti. Harvardda tibb təhsilini verən müəllim heyəti uzun müddət yüksək akademik standartları və imkanları olan bir yerdə yetişmiş müəllimlərdən ibarət olur. Azərbaycanın təhsil sistemi bu standartlara çatmaqda çətinlik çəkməkdən əlavə, son 100 ildə baş verən siyasi-iqtisadi dəyişmələrdən dolayı çox böyük dalğalanmalar keçirib, yetkinləşmə şansı əldə etməyib, nəticədə müəllim kadrları da bacarıq və savad cəhətdən böyük çeşidlilik göstərir.

Nəticə: Bütün sadalanan fərqlərə baxmayaraq bir çox ATU məzunu dünya səviyyəsində əhəmiyyətli elmi və peşəkar nəticələrə imza ata bilir. Sadəcə ATU məzunu bunun üçün ortalama Harvard tələbəsindən daha çox şəxsi inisiativə sahib olmalı, universitetin verdiyi təhsillə kifayətlənməməli, yeniliklərə açıq olub, müstəqil şəkildə öyrənməyə çalışmalıdır.

Sual 1: Birinci toyuq yaranıb yoxsa yumurta?

Cavab 1: Bu suala ən tez-tez verilən cavab yumurtanın amniotların təkamülü ilə yaranması və quşların bu prosesdə çox daha gec əmələ gəldiyidir. Bu baxımdan bu əslində çətin və ya mübahisəli bir sual deyil, çətin sual yumurtanın ilk növbədə niyə yarandığıdır. Yumurta canlıların cinsi çoxalması kontekstində ortaya çıxmış bir innovasiyadır. Cinsi çoxalma və bu prosesdə vacib rol oynayan meyoz bölünmə ilk dəfə 1 milyard il əvvəl təkhüceyrəli eukariotların ortaq əcdadlarında əmələ gəlib. Ənənəvi düşüncəyə görə, meyoz bölünmə yolu ilə əmələ gələn cinsi hüceyrələr (məsələn, yumurta) bu erkən canlılarda çeşidliliyi artırma mühərriki rolu oynayıb və təbii seçmə prosesinin, canlılarda fərqliləşməni sürətləndirən faktorlardan olub. Lakin yeni tədqiqatlar cinsi çoxalmanın genetik çeşidliliyi artırma funksiyası daşıdığı fikrini sual altına qoyub. Meyozun təkamülü ilə bağlı daha ətraflı misal üçün bu məqalədə oxuya bilərsən, yoldaş oxucu: Mirzaghaderi and Hörandl (2016). The evolution of meiotic sex and its alternatives. Bir sözlə, yumurta əlbəttə ki, daha tez yaranıb, amma niyə yaranıb görəsən?

Back To Top