Yoldaş oxucu, bir öncəki yazıda xarici elmi ədəbiyyatı Azərbaycan dilinə niyə tərcümə etməli olduğumuzu müzakirə etdik. Azərbaycan dilində elmi resursların yaranması təhsilin inkişafının ən başlıca ehtiyaclarından biridir və bu resursların yoxluğu birbaşa olaraq cəmiyyətə və sənayeyə təsir edir. Bunları bildik, bunları hamı bilir, bunlar bilinən şeylərdir, bunlar bir nöqtədə hamının ağlına gəlmiş şeylərdir. Mövzu əslində açıq-aşkar olsa da, haqqında uzun müddət heç nə edilməyib və ona görə də, bu mövzunu hələ çox qurcalayacağıq və bu barədə bir şeylər eləməyə çalışacağıq. Bu yazı seriyasını yazmaqda məqsədimiz, bu mövzu haqda cəmiyyəti agah etmək, dərsliklərə sosial tələbatın yaranmasına nail olmaq, mövzunu müvafiq qurumların agendasına salmaq və nəhayət, prosesə töhfə verə biləcək peşəkarları və idarəçiləri hərəkətə gətirərək real bir şeylərə nail olmaqdır.
Qarşınızdakı yeni yazıda ortaya qoyduğumuz sual budur: hansı kitabları tərcümə etməliyik? Təbii ki, bu suala cavab vermək bir adamın işi deyil, heç 5 adamın da işi deyil. Bu suala yalnız müvafiq sahələrdə oxuyan, araşdırma aparan müxtəlif şəxslərin şəxsi təcrübəsinin köməyi ilə cavablar tapa bilərik və bu yazı ətrafında da bunu etməyə çalışacağıq. Bu məqsədlə, ilk öncə, hədəf kitabların axtarışı barədə danışacaq, daha sonra isə ictimai “siyahıdüzəltmə” cəhdi edəcəyik. Yazı ilə birgə paylaşılan siyahı həmişə yenilənəcək və kitab tövsiyyə formu həmişə aktiv olacaq.
Akademik nəşriyyatları fəaliyyətdə olan ölkələrdə kitabların yazılması və tərcüməsi tələbata bağlı olaraq aparılır. Universitet dərslikləri adətən universitet dərslərində tələbat yarandığı zaman tərcümə olunur və hansı kitabın tərcümə olunması/yazılması adətən dərsi keçən adamlardan asılı olur. Yəni bir adam akademik ictimaiyyətə və yaxud tələbələrə lazım olduğunu düşündüyü bir kitabı layihə şəklində nəşriyyatlara təqdim edir, nəşriyyatlar da layihəni vəziyyətə görə dəyərləndirir və kitabı qəbul və ya rədd edirlər. Layihənin dəyərləndirilməsində əsas kriteriyalar kitaba olan tələbat (məsələn, tiraj, oxucu kütləsi, hədəf universitetlər və fakültələr və s.), kitabdakı pedoqoji və elmi yeniliklər və kitabın əhatə dairəsidir. Bizdə isə vəziyyət bir az fərqlidir. Azərbaycanda ortalama tələbənin ona lazım olan keyfiyyətli tədris resurslarını almağa sadəcə olaraq imkanı yoxdur. Universitetlərin yeni dərsliklərdən istifadə etmək potensialında olan müəllimlər komandası və tərcüməni maliyyələşdirməyə gücləri yoxdur, gücləri olanların da, görünür, bunu edəcək qədər uzaqgörən idarəçiləri yoxdur. Yəni, dərsliklərə reallıqda ciddi tələbat olsa da, prosesi başlatmaq üçün lazım olan başlanğıc qığılcım yoxdur.
Lakin Azərbaycanda olmağımız həmişəki kimi, burada da köməyimizə çatır. Məsələ burasındadır ki, sözünü etdiyimiz ədəbiyyat yoxluğu o qədər qabarıqdır ki, kitab seçimi eləmək, hədəf qoymaq üçün 4 km-lik quyu qazmağa ehtiyac yoxdur, ehtiyaclarımızın fontan vurması üçün bir bel zərbəsi kifayət edir. Tərcümə hərəkatı çərçivəsində bizim tərcüməsini tələb etdiyimiz kitablar daha çox universitetlər üçün bakalavr səviyyəsində təhsildə istifadə olunan təməl dərsliklərdir. Hansı dərslərin keçiriləcəyini bilməsək də, ilkin növbədə hər elm sahəsini əhatə edən, həmin sahənin klassiki sayılan dərslikləri tərcümə etməklə başlamaq olar. Daha konkret əlavə ehtiyaclar isə zamanla ortaya çıxıb həllini tapacaq. Yəni, 7 il sonra hansısa müəllimə ilkin tərcümə olunmuş biokimya kitabının pedoqoji yanaşması uyğun gəlmirsə, o, artıq yaranmış bazarın imkanlarından istifadə edib öz kitab layihəsini həyata keçirə bilər. Lakin bunun üçün ilk növbədə klassiklər yerində olmalıdır.
Bu yazının və ya elanın məqsədi ictimaiyyətə açıq “klassiklər” siyahısını birlikdə hazırlamaqdır. Azərbaycanda elmi dərslikləri tərcümə edəcək gücdə olan şirkətlər və insanlar var, lakin bəzən təcrübə azlığından hansı kitabların prioritet olduğu barədə çaşqınlıq yarana bilir. Bizə görə, elmi icmanın azərbaycanlı və xarici üzvləri tərəfindən hazırlanacaq bu siyahıda göstərilən kitablar elmi tərcümə sahəsində fəaliyyət göstərən və göstərəcək qruplar üçün yaxşı istiqamət verə bilər. Dərsliklərlə bağlı klassik dedikdə, müvafiq sahə üzrə dünyanın qabaqcıl xarici universitetlərində ən çox və ən uzun müddət istifadə olunan və başqa dillərə də tərcümə olunan kitablar nəzərdə tutulur. Aşağıdakı siyahı şəxsi təcrübəmizdən, internet forumlarından, kitab resenziyalarından, qabaqcıl universitetlərin dərs silabuslarından məlumatlanaraq hazırlanmış ən çox istifadə olunan kitab siyahısıdır. Siyahıda kitablar haqda texniki məlumatlar və onların potensial istifadəsi göstərilmişdir. Siyahının özünün isə iki əsas istifadəsi var:
- tərcümə layihələri üçün yol xəritəsi kimi,
- kitabxanalarını inkişaf etdirmək istəyən qurumlar üçün alış-veriş siyahısı kimi.
Hal-hazırda siyahıda olan kitablar bunlardır.
Siyahının hazırlanmasında Elmi Spektrin bəzi üzvləri iştirak etsə də, çox təəssüf ki, biz elmin bir çox sahəsini təmsil etmirik. Odur ki, siyahının hazırlanmasında oxucularımızın və elmi ictimaiyyətin iştirakına ehtiyacımız var. Aşağıdakı linkdəki formdan istifadə edərək siyahıda olmalı olduğunu düşündüyünüz kitabları siyahıya salmaq üçün təklif edə bilərsiz.
Növbəti yazımızda dərslikləri tərcümə etmək üçün hansı yolların mövcud olduğu haqda danışacağıq. Azərbaycanda təhsilə, elmə və mədəniyyətə dəstək verdiklərini iddia edən qurumların sayı çoxdur, lakin uzun illərdir Azərbaycan dilində keyfiyyətli bilgi resurslarının yaranmaması həmin qurumların tam olaraq nə işlə məşğul olduğu haqda suallar yaradır. Düşünürük ki, artıq bu qurumlardan etməli olduqları şeyləri etmələrini tələb eləməyin zamanı gəlib çatıb.
- Oxuculardan gələn tövsiyyələrlə siyahı artıq böyüməkdədir. Cədvəlin ikinci səhifəsinə oxucu tövsiyyələrini və bəzilərinə bizim rəylərimizi görə bilərsiniz.
0 thoughts on “Tərcümə Olunmalı Dərsliklər – Tərcümə Hərəkatı (2)”